Η ελληνική πολιτική σκηνή και ο Σωκράτης
Αφού λοιπόν τα κόμματα και οι πολιτικοί μοιάζουν αμήχανοι μπροστά στην ετυμηγορία των πολιτών, ας δούμε μήπως ο «παππούς» του Έθνους, ο ξυπόλητος φιλόσοφος, η «αλογόμυγα» της αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας, ο Σωκράτης δηλαδή, μπορεί να μας δώσει τα φώτα του.
Οι ευρωεκλογές της 25ης Μαίου 2014 τελείωσαν αλλά το αποτέλεσμα ήταν όπως πάντα τα τελευταία τρία χρόνια διφορούμενο. Για άλλη μια φορά ο «σοφός λαός» απέφυγε να πάρει ξεκάθαρη θέση όσον αφορά την μελλοντική πορεία της χώρας. Εισπράξαμε λοιπόν ακόμη ένα μεσοβέζικο αποτέλεσμα, που επιδέχεται πολλές ερμηνείες και επιτρέπει πολλές και αντιφατικές εκτιμήσεις.
Όταν και οι εκλογές δεν στέκονται ικανές να καταδείξουν ή τουλάχιστον να υποδείξουν τον δρόμο που οι πολίτες επιθυμούν να τραβήξει η χώρα στο άμεσο μέλλον, τότε είναι λογικό να επιδεικνύονται από τους πολιτικούς και τα κόμματα πρακτικές και στάσεις, που ποικίλουν από την αμετροέπεια του ΣΥΡΙΖΑ, την ανεύθυνη οίηση των νεοναζί και την πύρρειο αυτοϊκανοποίηση του Βενιζέλου, έως την απίστευτη απάθεια της ΔΗΜΑΡ, την αφασία των ΑΝΕΛ, την αμφίβολη κατάφαση του ΠΟΤΑΜΙΟΥ και τέλος, την «ζορισμένη» αδιαφορία της ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.
Αφού λοιπόν τα κόμματα και οι πολιτικοί μοιάζουν αμήχανοι μπροστά στην ετυμηγορία των πολιτών, ας δούμε μήπως ο «παππούς» του Έθνους, ο ξυπόλητος φιλόσοφος, η «αλογόμυγα» της αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας, ο Σωκράτης δηλαδή, μπορεί να μας δώσει τα φώτα του.
Ο Σωκράτης λοιπόν, υπερασπίζονταν μια σειρά από θέσεις – τα γνωστά «σωκρατικά παράδοξα» – μία από τις οποίες, μπορεί ίσως να μας βοηθήσει να αποκρυπτογραφήσουμε τον γρίφο της λαϊκής ετυμηγορίας. Ισχυριζόταν λοιπόν ο Σωκράτης πως «η αρετή είναι γνώση». Θα μπορούσε λοιπόν κάποιος πολίτης, να διδαχθεί αυτή την γνώση και να γίνει ενάρετος. Κατ’ επέκταση, το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και σε ένα σύνολο πολιτών, όπως είναι η ελληνική κοινωνία και κατά συνέπεια και το εκλογικό σώμα.
Το ίδιο φυσικά θα ίσχυε και για τους Έλληνες πολιτικούς, οι οποίοι θα μπορούσαν να «μάθουν» την αρετή, που είναι πάντα απαραίτητη για την σωστή και επωφελή για την κοινωνία ενάσκηση του πολιτικού λειτουργήματος που επιθυμούν και ζητούν διακαώς να ασκήσουν μέσω των εκλογών.
Πηγαίνοντας παραπέρα, ο Σωκράτης δεν διστάζει να συγκρίνει τις τεχνικές δεξιότητες (επιστήμη) με τις ηθικές ή πολιτικές δραστηριότητες (πολιτική). Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει, είναι πως εάν η γνώση αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχία κάποιου στο πεδίου των τεχνικών δραστηριοτήτων και της επιστήμης, ισχύει το ίδιο και στον τομέα της ηθικής και της πολιτικής. Η γνώση κατά τον Σωκράτη μπορεί να αποτελέσει την βασική προϋπόθεση και το απαραίτητο εφόδιο για την επιτυχία ενός ηθικού ή πολιτικού εγχειρήματος.
Αν πάμε λιγάκι βαθύτερα, θα ανακαλύψουμε πως ο Σωκράτης είχε την άποψη, πως ενώ η γνώση ήταν αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία στον τομέα μιας τέχνης ή μιας επιστήμης, ωστόσο δεν ήταν και ικανή. Μπορούσε δηλαδή σε απλά ελληνικά, κάποιος τεχνοκράτης επιστήμων να παράξει έργο καλό ή κακό, ανάλογα με την βούλησή του. Αντίθετα, πίστευε πως η γνώση ήταν όχι μονάχα αναγκαία αλλά και ικανή συνθήκη όταν αναφερόμαστε στην αρετή, την ηθική και την πολιτική. Κάποιος δηλαδή που κατέχει την πολιτική γνώση, την γνώση του δικαίου ή την ηθική γνώση, είναι βέβαιο πως δεν μπορεί να ενεργεί αντίθετα με την γνώση αυτή που κατέχει και να είναι ανίκανος πολιτικός, άδικος ή ανήθικος.
Πλησιάζοντας ακόμη περισσότερο στην ανάλυση που επιχειρούμε να κάνουμε, αναφέρουμε το παράδειγμα ενός ιατρού, που ενώ γνωρίζει πώς να θεραπεύσει έναν ασθενή, δεν έχει όμως την γνώση εάν αυτό είναι καλό ή κακό τόσο για τον ίδιο τον ασθενή, όσο και για την κοινωνία την ίδια. Ο ιατρός λοιπόν, δεν γνωρίζει για ποιον άρρωστο και υπό ποιες περιστάσεις το τεχνικό αποτέλεσμα που ξέρει να παράγει είναι καλό ή κακό. Ισχυρίζεται δηλαδή ο φιλόσοφος, πως η γνώση του καλού και του κακού, είναι ανώτερη από την τεχνοκρατική γνώση ενός επιστήμονα, ο οποίος δεν μπορεί να είναι βέβαιος εάν το αποτέλεσμα που παράγει είναι πραγματικά καλό ή κακό για την κοινωνία.
Πηγαίνοντας τελικά στην πολιτική, φαίνεται κατά τον Σωκράτη, πως η τεχνοκρατική γνώση θα πρέπει να υποτάσσεται στην ηθική γνώση για να προκύπτουν τα βέλτιστα αποτελέσματα. Ο φιλόσοφος, δεν πιστεύει πως η τεχνοκρατική γνώση μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει την ατομική και συλλογική ευτυχία. Μια τέτοια γνώση στην καλύτερη περίπτωση οδηγεί στην υλική ευημερία, ενώ στον «Χαρμίδη» ο Σωκράτης απορρίπτει τελικά το όνειρο μιας πολιτείας όπου όλα τα αξιώματα ανατίθενται σε ικανούς ανθρώπους, αφού κάτι τέτοιο δεν είναι και ικανή τελικά συνθήκη για την επίτευξη της «ευδαιμονίας».
Ο Σωκράτης απορρίπτει μάλλον την προοπτική μιας τεχνοκρατικής πολιτείας, ενώ αντίθετα πιστεύει πως η γνώση του καλού και του κακού, είναι εκείνη η αρχέγονη γνώση που θα καθορίσει την χρησιμότητα αλλά και την σκοπιμότητα της κάθε πολιτικής δραστηριότητας. Κατά τον φιλόσοφο, ένα είναι σίγουρο: η κοινωνική ευτυχία δεν είναι συνώνυμη της υλικής υπεροχής.
Τελειώνοντας, να υπογραμμίσουμε το τελικό παράδοξο της Σωκράτειας θεώρησης των πραγμάτων, το γεγονός δηλαδή πως ενώ η τεχνική γνώση μπορεί εύκολα να διδαχθεί και να μεταλαμπαδευτεί σε μαθητές και απογόνους, δεν είναι βέβαιο πως για την πολιτική αρετή ισχύει το ίδιο. Το παράδειγμα του Θεμιστοκλή, του Αριστείδη του δίκαιου και του ίδιου του Περικλή που δεν κατόρθωσαν να μεταδώσουν στα παιδιά τους την πολιτική τους γνώση και αρετή, είναι αποστομωτικό για το ατελέσφορο άγος της οικογενειοκρατίας και του νεποτισμού, που αποτελούν συστατικό της νέας ελληνικής πολιτικής σκηνής και συγχρόνως τροχοπέδη για ένα καλύτερο και πολλά υποσχόμενο πολιτικό αύριο. Αν συνυπολογιστεί η αναφορά του Σωκράτη στην «Απολογία» στους πολιτικούς ιθύνοντες της εποχής του, μπορεί να συμπεράνει κανείς πως αυτή η αδυναμία τους να κάνουν καλύτερα τα παιδιά τους αλλά και τους υπόλοιπους συμπολίτες τους, ίσως οφείλεται στο γεγονός πως τελικά δεν ήταν ούτε οι ίδιοι κάτοχοι μιας τέτοιας αρετής.
Δεν θα συνεχίσουμε προσπαθώντας να συσχετίσουμε άμεσα την πρόσφατη λαϊκή ετυμηγορία και την αντίδραση της ελληνικής πολιτικής σκηνής που ακολούθησε, με όσα αναφέραμε εν τάχει για την άποψη του μεγάλου μας φιλοσόφου για την αξία της πολιτικής αρετής και της τεχνοκρατικής γνώσης. Οι συσχετισμοί είναι προφανείς για κάποιον που οραματίζεται ένα διαφορετικό μέλλον για την Πατρίδα. Άλλωστε, κατά την άποψή μου, αυτοί εκφράστηκαν και στις πρόσφατες κάλπες, με άκομψο είναι αλήθεια, αλλά ωστόσο κατηγορηματικό τρόπο από τον ίδιο λαό, που μπορεί πλέον να μην είναι «σοφός» αλλά φέρει αν σπέρματι εντός του τα νάματα μιας πανάρχαιας συλλογικής σοφίας και συμφοράς που απαρτίζει την διακριτή ιδιοπροσωπεία του μέσα στον χυλό της παγκόσμιας κοινότητας που κοντεύει πια να παγιωθεί.
Akenaton
