Η μυθολογία του τοπίου
H Aκρόπολη ορίζει το τοπίο της φαντασίας. Αρχές 20ού αιώνα.
Η έκσταση μπροστά στη θέα της Ακρόπολης... Υπήρχε άραγε πάντα; Η εικόνα της την Πρωτοχρονιά, όταν εκπροσωπεί την πόλη, τη χώρα και όλο το εθνικό φαντασιακό, είναι σχεδόν αυτονόητη, αναπόσπαστη και ασάλευτη. Οπως και όταν η Αθήνα σκεπάζεται από χιόνι, όταν υποδέχεται έναν νέο αιώνα, όταν γιορτάζει την πανσέληνο ή μία εθνική επέτειο.
Βυθίστηκα σε έναν ωκεανό συνειρμών όταν περπατούσα κατά μήκος της Αποστόλου Παύλου και πάνω στους λόφους του Θησείου και έβλεπα την αλλαγή της οπτικής γωνίας προς την Ακρόπολη. Ναι, εκεί και σε ελάχιστα ακόμη σημεία έχει κανείς μια «αίσθηση τοπίου» μέσα στην αχανή πόλη. Αλλά και η ίδια η έννοια του τοπίου είναι ένας όρος της νεωτερικής εποχής. Επηρεασμένος από ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα, που μου κράτησε συντροφιά μερικές μέρες, ξαναέβλεπα την πόλη, μέσα από τα ανοίγματα, τα ξέφωτα, τις ρεματιές, τους ουρανούς, τις κατηφόρες και τις ανηφόρες, τις ίδιες τις αστικές πλαγιές. Από το Μετς, του Μακρυγιάννη, το Μοναστηράκι και τον Λυκαβηττό, το ανάγλυφο της Αθήνας παραμένει εξιδανικευμένο σαν μια εξαϋλωμένη σταθερά, μια επιβεβαίωση της ύπαρξης. Είχα μόλις βγει διαποτισμένος από το βιβλίο «Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου. Μεταξύ μύθου και ιδεολογίας» του Ηρακλή Παπαϊωάννου (εκδ. Αγρα), και μέσα από πολλούς ποταμούς σκέψης, αλληλουχίας και στοχασμού, εξορμούσα για μια νέα συνάντηση με την πόλη. Ο Ηρακλής Παπαϊωάννου μιλάει γενικά για το τοπίο, και όχι μόνο για την Αθήνα, και το δίνει σε κάθε δυνατή εκδοχή φιλοσοφικής διάστασης, διαπολιτισμικής κατανόησης, αισθητικής ενόρασης και εθνικής επένδυσης. Μέσα, όμως, από αυτόν τον πυκνό καμβά με τους λεπτοσφιγμένους κόμπους, σταλάζει η Αθήνα όπως δεν την είχα δει να αχνοφαίνεται μέσα από μια διαδικασία αποκάλυψης. Από τους περιηγητές του 18ου αιώνα, το εθνικό κράτος, τη Μεγάλη Ιδέα και τις ζυμώσεις του Μεσοπολέμου, από τον Φίλιππο Μαργαρίτη, τον πρωτοπόρο φωτογράφο, ώς τη Nelly’s και τους σύγχρονους καταγραφείς του αστικού τοπίου, η Αθήνα μέσα από το πολλαπλώς ερμηνευόμενο τοπίο της, προβάλλει ως ένα παλίμψηστο επιθυμιών, προβολών και προσδοκίας, συλλογικής και ατομικής, με στοιχεία ρεαλισμού και ουτοπίας. Σε μία σήραγγα χρόνου, το τοπίο της Αθήνας μάς εμπεριέχει με αμοιβαιότητα, καθώς και εμείς το εμπεριέχουμε ως χρήστες, αποδέκτες και πομποί του αστικού «τρόπου». Δεν ξέρω πόσες φορές έχω κοιτάξει την Ακρόπολη, συνειδητά ή όχι, και δεν ξέρω με ποιον τρόπο περνάει κάθε φορά μια αίσθηση επιβεβαίωσης για τον τόπο, αναγνώρισης για τη στιγμή, αυτοπροσδιορισμού για τη συνείδηση.
Πέρα όμως από όλα αυτά, η αίσθηση του τοπίου μέσα στο άστυ, πέρα από όλο το βάρος της ευθύνης για την ιδεολογική εξάρτυση και τη συμβολική ισχύ του, περιβάλλεται, σχεδόν μόνο αυτό, με μια αύρα ιερότητας σαν άυλη μεμβράνη. Ακόμη, όμως, και αυτή η αντίληψη μοιάζει ιδεολογικά φορτισμένη και πολιτισμικά χρωματισμένη. Κοινώς, κάθε απόπειρα δημιουργίας μιας προσωπικής σχέσης με το τοπίο είναι δέσμια μιας μακράς σειράς αλληλουχιών, που μας παγιδεύουν σε μία συγκεκριμένη ενόραση.
Ωστόσο, ο μύθος του αθηναϊκού τοπίου είναι από τις ρεαλιστικές δυνατότητες μέσα στην πόλη. Θα συνεχίσει μετά από εμάς να μεταβάλλει και να μεταβάλλεται.
Βυθίστηκα σε έναν ωκεανό συνειρμών όταν περπατούσα κατά μήκος της Αποστόλου Παύλου και πάνω στους λόφους του Θησείου και έβλεπα την αλλαγή της οπτικής γωνίας προς την Ακρόπολη. Ναι, εκεί και σε ελάχιστα ακόμη σημεία έχει κανείς μια «αίσθηση τοπίου» μέσα στην αχανή πόλη. Αλλά και η ίδια η έννοια του τοπίου είναι ένας όρος της νεωτερικής εποχής. Επηρεασμένος από ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα, που μου κράτησε συντροφιά μερικές μέρες, ξαναέβλεπα την πόλη, μέσα από τα ανοίγματα, τα ξέφωτα, τις ρεματιές, τους ουρανούς, τις κατηφόρες και τις ανηφόρες, τις ίδιες τις αστικές πλαγιές. Από το Μετς, του Μακρυγιάννη, το Μοναστηράκι και τον Λυκαβηττό, το ανάγλυφο της Αθήνας παραμένει εξιδανικευμένο σαν μια εξαϋλωμένη σταθερά, μια επιβεβαίωση της ύπαρξης. Είχα μόλις βγει διαποτισμένος από το βιβλίο «Η φωτογραφία του ελληνικού τοπίου. Μεταξύ μύθου και ιδεολογίας» του Ηρακλή Παπαϊωάννου (εκδ. Αγρα), και μέσα από πολλούς ποταμούς σκέψης, αλληλουχίας και στοχασμού, εξορμούσα για μια νέα συνάντηση με την πόλη. Ο Ηρακλής Παπαϊωάννου μιλάει γενικά για το τοπίο, και όχι μόνο για την Αθήνα, και το δίνει σε κάθε δυνατή εκδοχή φιλοσοφικής διάστασης, διαπολιτισμικής κατανόησης, αισθητικής ενόρασης και εθνικής επένδυσης. Μέσα, όμως, από αυτόν τον πυκνό καμβά με τους λεπτοσφιγμένους κόμπους, σταλάζει η Αθήνα όπως δεν την είχα δει να αχνοφαίνεται μέσα από μια διαδικασία αποκάλυψης. Από τους περιηγητές του 18ου αιώνα, το εθνικό κράτος, τη Μεγάλη Ιδέα και τις ζυμώσεις του Μεσοπολέμου, από τον Φίλιππο Μαργαρίτη, τον πρωτοπόρο φωτογράφο, ώς τη Nelly’s και τους σύγχρονους καταγραφείς του αστικού τοπίου, η Αθήνα μέσα από το πολλαπλώς ερμηνευόμενο τοπίο της, προβάλλει ως ένα παλίμψηστο επιθυμιών, προβολών και προσδοκίας, συλλογικής και ατομικής, με στοιχεία ρεαλισμού και ουτοπίας. Σε μία σήραγγα χρόνου, το τοπίο της Αθήνας μάς εμπεριέχει με αμοιβαιότητα, καθώς και εμείς το εμπεριέχουμε ως χρήστες, αποδέκτες και πομποί του αστικού «τρόπου». Δεν ξέρω πόσες φορές έχω κοιτάξει την Ακρόπολη, συνειδητά ή όχι, και δεν ξέρω με ποιον τρόπο περνάει κάθε φορά μια αίσθηση επιβεβαίωσης για τον τόπο, αναγνώρισης για τη στιγμή, αυτοπροσδιορισμού για τη συνείδηση.
Πέρα όμως από όλα αυτά, η αίσθηση του τοπίου μέσα στο άστυ, πέρα από όλο το βάρος της ευθύνης για την ιδεολογική εξάρτυση και τη συμβολική ισχύ του, περιβάλλεται, σχεδόν μόνο αυτό, με μια αύρα ιερότητας σαν άυλη μεμβράνη. Ακόμη, όμως, και αυτή η αντίληψη μοιάζει ιδεολογικά φορτισμένη και πολιτισμικά χρωματισμένη. Κοινώς, κάθε απόπειρα δημιουργίας μιας προσωπικής σχέσης με το τοπίο είναι δέσμια μιας μακράς σειράς αλληλουχιών, που μας παγιδεύουν σε μία συγκεκριμένη ενόραση.
Ωστόσο, ο μύθος του αθηναϊκού τοπίου είναι από τις ρεαλιστικές δυνατότητες μέσα στην πόλη. Θα συνεχίσει μετά από εμάς να μεταβάλλει και να μεταβάλλεται.
No comments:
Post a Comment