Φήμες και εκμετάλλευση στον λασπότοπο της Ειδομένης

http://www.kathimerini.gr/

Προτού σφραγιστεί για κάθε εθνικότητα ο βαλκανικός διάδρομος στα ελληνοσκοπιανά σύνορα, ο 27χρονος Σύρος πρόσφυγας Αλζαάμπι Κ. ήταν από τις πιο γνωστές φυσιογνωμίες στον καταυλισμό της Ειδομένης. Συστηνόταν ως απόφοιτος Ιατρικής, ήταν ιδιαίτερα φιλικός με τους δημοσιογράφους επιδιώκοντας να διηγηθεί την ιστορία του στις κάμερες και συχνά συγκέντρωνε γύρω του πλήθη προσφύγων που τον άκουγαν με προσοχή. Υποσχόταν γρήγορο πέρασμα στους εγκλωβισμένους που αδημονούσαν να συνεχίσουν το ταξίδι τους στη Δυτική Ευρώπη, έλεγε ότι μόνο αυτός ήξερε τον τρόπο.

Δύο συμπατριώτες του, ένας διερμηνέας μη κυβερνητικής οργάνωσης και ένας υψηλόβαθμος αστυνομικός του Νομού Κιλκίς, που γνώριζαν τη δράση του, επιβεβαιώνουν στην «Κ» ότι ο Αλζαάμπι προσπαθούσε να παραπλανήσει πρόσφυγες και μετανάστες. Ωστόσο, καμία επίσημη καταγγελία δεν είχε γίνει, μέχρι που ο 27χρονος μετέφερε τη δράση του εκτός Ειδομένης.

Στις 3 Μαρτίου αστυνομικοί τον συνέλαβαν στο κέντρο μετεγκατάστασης αλλοδαπών, στο στρατόπεδο Αναγνωστοπούλου στα Διαβατά Θεσσαλονίκης. Οπως κατέθεσαν τρεις Σύροι που είχαν φτάσει στην ηπειρωτική χώρα από τη Λέσβο και τη Λέρο, ο Αλζαάμπι ζητούσε 200 ευρώ από τον καθένα για να τους προμηθεύσει με αριθμούς προτεραιότητας που θα επιτάχυναν την έξοδό τους από την Ελλάδα.

Αυτό δεν είναι το μοναδικό συμβάν εξαπάτησης που καταγράφηκε στην ευρύτερη περιοχή. Εδώ και μήνες οργανωμένα κυκλώματα ή μεμονωμένοι μικροαπατεώνες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την απόγνωση των προσφύγων. Διασπείρουν φήμες για ανοιχτά σύνορα, συμβουλεύουν τον κόσμο να μη μεταβεί σε οργανωμένα κέντρα φιλοξενίας ή προτείνουν εναλλακτικά περάσματα. Μέσα από μαρτυρικές καταθέσεις θυμάτων, διηγήσεις προσφύγων και μελών μη κυβερνητικών οργανώσεων, η «Κ» σκιαγραφεί πώς διακινείται η ελπίδα στην Ειδομένη.

Η περιπέτεια της Καθαράς Δευτέρας
Ζωή σε αδιέξοδο

Κάθε πρωί ο 21χρονος Σύρος πρόσφυγας Αμάρ ξυπνάει στον καταυλισμό δίπλα στο ακριτικό χωριό του νομού Κιλκίς ακούγοντας τις προτροπές συμπατριωτών του. «Μας συμβουλεύουν να μη ζητήσουμε μετεγκατάσταση. Είναι πεπεισμένοι ότι θα μπορέσουμε να διασχίσουμε τα σύνορα και κάνουν διάφορα σχέδια. Προτείνουν να φτιάξουμε δύο ομάδες –τη μία ως αντιπερισπασμό– για να καταφέρουν έστω και οι μισοί να περάσουν ανενόχλητοι. Δείχνουν από την άλλη πλευρά του φράχτη και λένε ότι μπορούμε να τρέξουμε μέχρι εκεί αν το κάνουμε συντονισμένα», λέει.

Ο νεαρός πρόσφυγας και άλλοι ομοεθνείς του συνήθως αγνοούν αυτές τις υποδείξεις. «Δεν με πείθουν», λέει όταν τον συναντάμε έξω από μια μεγάλη λευκή σκηνή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, όπου κοιμάται μαζί με δεκάδες άλλους ανθρώπους. Κατάγεται από τη Δαμασκό και ταξιδεύει μόνος. Εχει συμπληρώσει 22 ημέρες στον καταυλισμό, όμως εξακολουθεί να ελπίζει ότι θα βρεθεί ασφαλής και νόμιμος τρόπος διέλευσης.

Το βράδυ της περασμένης Κυριακής όμως, τρεις άνδρες προσπάθησαν να του αλλάξουν γνώμη.

«Μπήκαν στη σκηνή μας φωνάζοντας. Ελεγαν ότι πρέπει να φύγουμε, όλοι μαζί, αμέσως. Ηξερα το μικρό όνομα ενός εκ των τριών, του Αμπντο από το Χαλέπι», λέει ο Αμάρ.

Ο κόσμος στη σκηνή αιφνιδιάστηκε. Για να τους πείσει ο Αμπντο, ξεδίπλωσε ένα χαρτί με λεπτομερείς οδηγίες στα αραβικά και ένα σχεδιάγραμμα της διαδρομής που θα ακολουθούσαν. Είπε ότι δεν το έγραψε αυτός, αλλά δεν κατονόμασε τον συντάκτη. Η ταυτότητα των συντακτών δεν έχει γίνει ακόμη γνωστή, ενώ σύμφωνα με αστυνομικές πηγές το σημείωμα τυπώθηκε στο Πολύκαστρο.

Τα βελάκια στον χάρτη του σημειώματος έδειχναν ότι οι πρόσφυγες έπρεπε να κατευθυνθούν στο γειτονικό χωριό Χαμηλό, να διασχίσουν έναν χείμαρρο, για να περάσουν έπειτα στο μοναδικό σημείο των συνόρων που δεν έχει σφραγιστεί με συρματόπλεγμα.

Κάποιες γυναίκες αρνήθηκαν φοβούμενες ότι θα θέσουν τα παιδιά τους σε κίνδυνο. Αλλοι πρόσφυγες επικοινώνησαν με κοινωνικούς λειτουργούς και δημοσιογράφους που είχαν γνωρίσει στην Ειδομένη ζητώντας τη γνώμη τους. Ηθελαν να μάθουν αν θα είναι ασφαλές. Ορισμένοι διαβάζοντας τις οδηγίες θεώρησαν ότι ο χείμαρρος θα ήταν στεγνός. Ο Αμπντο κατάφερε τελικά να διαδώσει το μήνυμα. Ακόμη και πρόσφυγες που δεν είδαν ποτέ το χαρτί έμαθαν γι’ αυτό. Η φήμη κυκλοφόρησε από σκηνή σε σκηνή. Η συνάντηση ορίστηκε για το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας.

«Ο καιρός ήταν τόσο άσχημος. Εβρεχε ασταμάτητα για ημέρες. Ηταν η λάθος επιλογή την πιο ακατάλληλη στιγμή», λέει ο Αμάρ. Την επόμενη ημέρα ακολούθησε και ο ίδιος το μπουλούκι βοηθώντας στη διερμηνεία Αμερικανό δημοσιογράφο του περιοδικού TIME. Βούτηξε τα πόδια του στον χείμαρρο Μάλα Ρέκα μαζί με τους υπόλοιπους πρόσφυγες και πέρασε απέναντι. Τα νερά ήταν τόσο ορμητικά, που κάποιοι έχασαν τα παπούτσια τους στην προσπάθειά τους.

«Συνεχίσαμε σε ένα χωράφι ώσπου βρεθήκαμε μπροστά σε στρατιώτες. Δεν ξέραμε ότι είχαμε περάσει τα σύνορα. Δεν είδαμε κάποιο σημάδι στο έδαφος», λέει ο Αμάρ. Συνοριοφύλακες της ΠΓΔΜ, αλλά και της Τσεχίας, κύκλωσαν το πλήθος και χώρισαν τους δημοσιογράφους από τους πρόσφυγες. Οι πρώτοι μεταφέρθηκαν στη Γευγελή ύστερα από μία ώρα και οι δεύτεροι συγκεντρώθηκαν στο χωριό Μοΐν. Μόλις νύχτωσε, σύμφωνα με μαρτυρίες προσφύγων, στρατιωτικά καμιόνια τούς επέστρεψαν στην Ελλάδα από παράνομες διόδους: τρύπες στον φράχτη σε σημεία που βρίσκονται ανάμεσα στον Αξιό ποταμό και στο τελωνείο των Ευζώνων.

Υψηλόβαθμος αστυνομικός του Κιλκίς, που μίλησε στην «Κ» με τον όρο της ανωνυμίας, εξηγεί ότι τα ίδια περάσματα χρησιμοποιούνται τους τελευταίους μήνες και από διακινητές που προσπαθούν να στείλουν ανθρώπους σε σκοπιανό έδαφος.

Την επομένη των επαναπροωθήσεων η «Κ» βρέθηκε στο Μοΐν, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από τη Γευγελή. Στο χείλος του παραπόταμου Κόνσκα στην είσοδο του χωριού είχε σταθμεύσει σκοπιανό στρατιωτικό όχημα και άνδρες επόπτευαν με κιάλια τα γύρω χωράφια. «Δεν έμεινε κανείς Σύρος εδώ, τους έδιωξαν όλους», είπε στην «Κ» Σκοπιανός αγρότης.

Τρεις ημέρες μετά την αποτυχημένη απόπειρα διάσχισης των συνόρων, πρόσφυγες και μετανάστες έδειχναν τις ουλές τους υποστηρίζοντας ότι προήλθαν από χτυπήματα των συνοριοφυλάκων της ΠΓΔΜ. Η «Κ» κατέγραψε τρεις σχετικές μαρτυρίες Σύρων που είπαν ότι χτυπήθηκαν στα χέρια και στα πόδια και ότι οι σκοπιανές αρχές τους απώθησαν βίαια μέσα στη νύχτα για να επιστρέψουν σε ελληνικό έδαφος.

Την περασμένη Πέμπτη η «Κ» είδε, έξω από τις εγκαταστάσεις της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Αρσις» στην Ειδομένη, έναν ασυνόδευτο ανήλικο μετανάστη από το Αφγανιστάν με σκίσιμο στο αριστερό ζυγωματικό. Ο έφηβος είπε αργότερα στο προσωπικό της οργάνωσης ότι δέχθηκε χτύπημα από κλομπ συνοριοφύλακα μόλις πέρασε σε σκοπιανό έδαφος.

Το σφράγισμα της οριογραμμής με τον συρμάτινο φράχτη οδήγησε σε νέους τρόπους εκμετάλλευσης προσφύγων και μεταναστών. Ηταν 9 Φεβρουαρίου όταν έξι Ιρανοί μετανάστες αναζητούσαν τρόπο να επιστρέψουν στην Αθήνα βλέποντας ότι το πέρασμά τους στην ΠΓΔΜ ήταν ανέφικτο. Ενας Αφγανός που συνάντησαν στην Ειδομένη υποσχέθηκε να τους βρει όχημα. Σύμφωνα με την αστυνομία, τους οδήγησε σε αγροτική περιοχή όπου περίμεναν δύο άνδρες. Υπό την απειλή πιστολιού τούς μετέφεραν σε ένα παλαιό αντλιοστάσιο, τραυμάτισαν τον έναν Ιρανό με μαχαίρι στο πόδι και στην πλάτη και απέσπασαν συνολικά 3.000 ευρώ.

Ενα μήνα αργότερα, επτά Πακιστανοί που είχαν συμπληρώσει μία εβδομάδα στην ευρύτερη περιοχή της Ειδομένης και επιθυμούσαν να φτάσουν στη Γαλλία, έπεσαν θύματα παρόμοιας ενέδρας. «Περπατούσαμε κοντά στα παλιά διόδια της εθνικής οδού για να κοιμηθούμε σε εγκαταλελειμμένο κτίριο, όταν πέντε άνδρες φώναξαν να σταματήσουμε. Κρατούσαν πιστόλια, ξύλα και μαχαίρια στα χέρια», κατέθεσε ένα από τα θύματα στην αστυνομία.

«Μας χτυπούσαν όλους με τα ξύλα που κρατούσαν στα χέρια τους. Ο ένας με χτύπησε στο δεξί μάγουλο». Οι δράστες έκλεψαν μετρητά αλλά και τα υπηρεσιακά σημειώματα που είχαν στην κατοχή τους οι μετανάστες. Αφού οι θύτες εξαφανίστηκαν τρέχοντας προς το χωριό Εύζωνοι, οι τραυματίες ζητούσαν από διερχόμενους οδηγούς βοήθεια.

Οπως διαπιστώθηκε αργότερα από την ΕΛ.ΑΣ., τρεις από τους φερόμενους ως δράστες συμμετείχαν τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 9 Μαρτίου, σε άλλη μια ληστεία δίπλα στο μοτέλ «Χαρά» στην είσοδο των Ευζώνων. Σε αυτή την υπόθεση πάντως ένας εκ των παθόντων δεν είχε μπει στην Ελλάδα πρόσφατα. Είχε αποφυλακιστεί το 2013 από το κατάστημα κράτησης Χαλκίδας και είχε ως περιοριστικό όρο διαμονής το Μουρίκι Θηβών. Για τα δύο περιστατικά συνελήφθησαν τελικά οκτώ άτομα.

Παρόμοιες ληστείες όμως συμβαίνουν και στην άλλη πλευρά των συνόρων. Ελληνες αστυνομικοί, αλλά και μέλη μη κυβερνητικών οργανώσεων, λένε στην «Κ» ότι, σύμφωνα με μαρτυρίες Πακιστανών και Μαροκινών που επιχείρησαν να παρακάμψουν τον φράχτη, διακινητές τούς οδήγησαν σε ενέδρες σε εδάφη της ΠΓΔΜ. «Διαδίδονται πολύ εύκολα φήμες στον καταυλισμό», λέει η Δανή γιατρός Αν Λίγκαρντ που έχει περιθάλψει στο παρελθόν πρόσφυγες με δαγκωματιές σκύλων της σκοπιανής συνοριοφυλακής.

«Οι διακινητές δίνουν στους πρόσφυγες ψευδείς πληροφορίες», λέει η ψυχολόγος με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στην Ειδομένη Ρόζα Μωυσίδου που συχνά ακούει σχετικές μαρτυρίες. «Τους λένε ότι από εκεί τα σύνορα είναι ανοιχτά ή ότι θα ανοίξουν την τάδε ώρα. Κλέβουν διαβατήρια και υπηρεσιακά σημειώματα. Λένε ότι θα τους πάνε μέχρι τη Γερμανία και τους παρατούν στον δρόμο».

Οσο πιο απελπισμένοι είναι οι διαμένοντες στον καταυλισμό τόσο πιο εύκολα μπορούν να παρασυρθούν από φήμες. Η ψυχολόγος Ρόζα Μωυσίδου καθημερινά διαπιστώνει το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκονται αυτοί οι άνθρωποι. Συζητάει μαζί τους, αρχικά σε ομαδικές θεραπευτικές συναντήσεις κατά τις οποίες εξιστορούν τις δυσκολίες στην πατρίδα τους και τις κακουχίες του ταξιδιού.

Επειτα, σε ατομικές συνεδρίες, η ψυχολόγος παρατηρεί συχνά σημάδια έντονου άγχους, κατάθλιψης, αλλά και δυσκολία προσαρμογής σε ορισμένα από τα παιδιά των προσφύγων.

«Πολλοί έχουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, πηγαίνουν στον γιατρό και μετά παραπέμπονται στους δύο ψυχολόγους των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Το βλέπουμε ειδικά στους γονείς. Αισθάνονται ότι δεν μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά τους ούτε και τα βασικά», λέει.