Γιατί η πλατεία Ταξίμ δεν είναι Ταχρίρ Η ευκατάστατη και κοσμοπολίτικη νεολαία των αστικών κέντρων πρωταγωνιστεί στις διαδηλώσεις εναντίον του Ερντογάν Του απεσταλμένου μας στην Κωνσταντινουπολη, Πετρου Παπακωνσταντινου «Λέει ότι κάθε οικογένεια πρέπει να κάνει τουλάχιστον τρία παιδιά και αποξενώνει τις γυναίκες. Περιορίζει το αλκοόλ και δηλώνει ότι η αντιπολίτευση ακολουθεί τυφλά «δύο μεθύστακες» κι όλοι καταλαβαίνουν ότι υπονοεί τον Ατατούρκ και τον Ινονού, κι έτσι εξαγριώνει τους Κεμαλικούς. Βαφτίζει την τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου με το όνομα του πρώτου σουλτάνου που έσφαξε Αλεβίτες και βάζει απέναντί του το 10% του πληθυσμού. Τέτοιες γκάφες δεν τις κάνει ένας συνετός πολιτικός. Αλλά ο Ερντογάν δεν είναι πολιτικός, είναι επαναστάτης. Συντηρητικός επαναστάτης, αλλά επαναστάτης. Δεν ήρθε να διαχειριστεί το σύστημα που παρέλαβε, αλλά να το αλλάξει. Και γι' αυτό συνεχίζει να είναι αγαπητός σε ένα μεγάλο κομμάτι του κόσμου». Κάπως έτσι συμπυκνώνει τη σύγκρουση που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Τουρκία ένας άνθρωπος κάθε άλλο παρά φιλικά διακείμενος έναντι του Ερντογάν, ο διδάκτορας Φιλοσοφίας Χαλούν Καριόλ. Περπατώντας μαζί μου, στην κατειλημμένη πλατεία Ταξίμ, ο Χαλούν δεν έκρυβε τη συμπάθειά του για τους αριστερούς ακτιβιστές, που έδιναν τον τόνο στα δρώμενα, χωρίς να χάνει, ωστόσο, τον ρεαλισμό ενός πολιτικά έμπειρου μεσήλικα, που έχει γνωρίσει πάμπολλες ανατροπές και διαψεύσεις, πληρώνοντας με διώξεις και φυλακές τη στράτευσή του στο δημοκρατικό κίνημα, την εποχή που τη χώρα του κυβερνούσαν οι «πασάδες» του στρατού. «Η Ταξίμ δεν είναι Ταχρίρ και η Τουρκία του Ερντογάν δεν είναι Αίγυπτος του Μουμπάρακ. Ούτε με τους δικούς σας Αγανακτισμένους μοιάζει αυτή εδώ η εξέγερση. Εσείς έχετε έναν οικονομικό πόλεμο, όπου κινητοποιούνται κυρίως οι φτωχοί, ενώ η μεσαία τάξη είναι διχασμένη. Εμείς αυτό που έχουμε είναι κυρίως ένας πόλεμος πολιτισμών, που φέρνει την κοσμική, μεσαία τάξη σε σύγκρουση με τους ισλαμιστές, ενώ η εργατική τάξη είναι μαζί τους. Από τα 45 διαμερίσματα της Κωνσταντινούπολης, ο Ερντογάν ελέγχει τα 30, βασικά τα λαϊκά προάστια και οι Κεμαλικοί τα 15, κυρίως τα μικροαστικά. Στα τελευταία, οι γυναίκες βγαίνουν στα μπαλκόνια και χτυπούν κατσαρόλες και τηγάνια, αλλά στα λαϊκά προάστια δεν τολμούν, γιατί θα τις κυνηγήσουν οι ισλαμιστές, που κυριαρχούν». Σε πρώτη ματιά, η πλατεία Ταξίμ μοιάζει σαν τουρκική εκδοχή του γαλλικού Μάη του '68. Αναρχικά σύμβολα περιτριγυρίζονται από άπειρες παραλλαγές σφυροδρέπανων, ισάριθμες με τις διασπάσεις κομμουνιστών, μαοϊκών, τροτσκιστών, αλβανόφιλων και άλλων φατριών της τουρκικής Αριστεράς. Μάρτυρες του φοιτητικού κινήματος, φιγουράρουν πλάι στον Ατατούρκ, τον Τσε Γκεβάρα, τον Αλι, ιερή μορφή των Σιιτών, τον Αλεβίτη ποιητή Αχμέντ Αρίφ και τα πανό της δυναμικής «Αντικαπιταλιστικής Μουσουλμανικής Νεολαίας». Πίσω από τα οδοφράγματα, τα μουσικά συγκροτήματα παίζουν Λιβανελί και «Μπέλα Τσάο». Ριζοσπαστικά, αριστερά συνδικάτα, όπως η DISK και η KESK κατεβαίνουν στην πλατεία με τις σημαίες και τα εμβλήματά τους, αν και η δύναμη πυρός τους συγκεντρώνεται κυρίως στους εκπαιδευτικούς, τους τεχνικούς και τους επιστήμονες. Ενα κατεστραμμένο περιπολικό της αστυνομίας έχει γίνει αυτοσχέδιο μνημείο, όπου σκαρφαλώνουν και φωτογραφίζονται νέα παιδιά και ερωτευμένα ζευγάρια. Στη διπλανή κολώνα, με μαύρα γράμματα, κάποιος υμνεί το κουρδικό ΡΚΚ και τον φυλακισμένο «Απο», Αμπντουλά Οτσαλάν. Ωστόσο, αυτοί που κυριαρχούν απολύτως, δίνοντας τον τόνο στην πλατεία Ταξίμ και το πάρκο Γκεζί, απ' όπου ξεκίνησαν οι κινητοποιήσεις, είναι οι νέοι άνθρωποι, κατά κύριο λόγο φοιτητές, μέχρι χθες απολίτικοι, που μόλις πήραν το βάπτισμα του πυρός στον κοινωνικό αγώνα - και δείχνουν να το απολαμβάνουν, σαν να εξερευνούν έναν καινούργιο κόσμο. Εδώ, μια φοιτήτρια αγγλικής φιλολογίας διαχειρίζεται το αυτοσχέδιο εστιατόριο, που μοιράζει δωρεάν κεφτεδάκια και νερό, στηριγμένο στις αθρόες εισφορές περαστικών. Πιο κει, μια από τις σκηνές του κατειλημμένου πάρκου έχει μετατραπεί σε δωρεάν, δανειστική βιβλιοθήκη. Παραδίπλα, το Ελεύθερο Βήμα της κατάληψης, όπου εναλλάσσονται, για λίγα λεπτά ο καθένας, ακτιβιστές, αριστεροί, Αλεβίτες, Κεμαλικοί, συνδικαλιστές, φεμινίστριες και ομοφυλόφιλοι. Πάνω στην πλατεία, η καφετέρια της αλυσίδας Starbucks έχει μετατραπεί σε αυτοσχέδιο σταθμό πρώτων βοηθειών - μια ευγενική προσφορά των ιδιοκτητών στους διαδηλωτές. Δίπλα, το πανύψηλο ξενοδοχείο Marmara έχει πάντα ανοιχτές τις πόρτες του, προσφέροντας άσυλο στους διαδηλωτές όταν αναζητούν διαφυγή από τις δυνάμεις καταστολής, που τους κυνηγάνε με δακρυγόνα και κανόνια νερού... Οταν η μεσαία τάξη βγήκε στους δρόμους Του Εrik Jan Zurcher* Επιφανειακά,το ζήτημα που έχει βάλει φωτιά στις τουρκικές πόλεις μοιάζει μικρό. Πρόκειται για την καταστροφή μικρού και όχι ιδιαίτερα ωραίου πάρκου στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, για την ανέγερση εμπορικού κέντρου μεταμφιεσμένου σε οχυρό της ύστερης οθωμανικής περιόδου. Ομως το ζήτημα αγγίζει πολλές ευαίσθητες χορδές της σύγχρονης Τουρκίας. Η πρώτη μικρή ομάδα διαδηλωτών που κατέλαβε το πάρκο αντιστεκόταν στην ακραία νεοφιλελεύθερη ατζέντα της κυβέρνησης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, που εργάζεται χέρι χέρι με τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα και ιδίως με τις κατασκευαστικές εταιρείες που συντέλεσαν στο τουρκικό οικονομικό θαύμα της τελευταίας δεκαετίας. Οι λίγοι εναπομείναντες χώροι πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης έχουν καταληφθεί από νέα εμπορικά κέντρα, ψηλά κτίρια, ακόμη και από μια νέα πίστα Φόρμουλα 1. Οι οικολόγοι στην Τουρκία θεωρούν τα ζητήματα αυτά εξαιρετικής σημασίας, αλλά αποτελούν μειοψηφία. Δύο πράγματα μετέτρεψαν τη μικρή αυτή οικολογική διαδήλωση σε μαζικό κίνημα. Η ακραία βία της αστυνομίας και ο κυβερνητικός αυταρχισμός. Οι εικόνες της βίαιης αστυνομικής επέμβασης της περασμένης Παρασκευής και Σαββάτου, (δακρυγόνα, αντλίες νερού, πλαστικές σφαίρες, κλομπ) εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών διαδόθηκαν σαν πυρκαγιά στο Ιντερνετ, οδηγώντας σε μαζικές κινητοποιήσεις αρχικά φοιτητών και εν συνεχεία μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων. Πολλοί θεώρησαν ότι η αστυνομία λειτούργησε ως δύναμη κατοχής ενάντια στα παιδιά της χώρας. Στις διαδηλώσεις που ακολούθησαν, και οι οποίες συνεχίζονται ακόμη, ξέσπασε όλη η συσσωρευμένη οργή της μορφωμένης μεσαίας τάξης απέναντι στις απολυταρχικές και πατερναλιστικές πολιτικές του κόμματος ΑΚΡ. Αντί του συντηρητικού κομφορμισμού, αυτή η μεσαία τάξη προτιμά μια κοινωνία ανοικτή στην ποικιλία και στη διαφορετικότητα. Ενώ ο πρόεδρος Γκιουλ και ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης Κιλιτσντάρογλου έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν για να κατευνάσουν τα πνεύματα, ζητώντας αυτοσυγκράτηση και διάλογο, ο πρωθυπουργός Ερντογάν δυναμίτισε το κλίμα από την πρώτη κιόλας δήλωση. «Η κυβέρνηση δεν θα λυγίσει μπροστά στους εγκληματίες» είπε ο Ερντογάν, δηλώνοντας ότι δεν έχει ανάγκη την έγκριση της αντιπολίτευσης για να αναπλάσει την πλατεία Ταξίμ. Εν συνεχεία έριξε ακόμη περισσότερο λάδι στη φωτιά, τονίζοντας ότι το Πολιτιστικό Κέντρο Ατατούρκ θα κατεδαφιστεί και ότι στην πλατεία θα ανεγερθεί τζαμί. Το πολιτιστικό κέντρο Ατατούρκ, που χτίστηκε τη δεκαετία του ’70 είναι ένα πολύ σημαντικό σύμβολο για τους υπέρμαχους του κοσμικού κράτους. Ετσι, ο Ερντογάν δια μιας επανέφερε το φάσμα του εξισλαμισμού και έδειξε και ότι η κυβέρνηση δεν ακούει τον λαό. O πυρήνας του προβλήματος Αυτός είναι ο πυρήνας του προβλήματος. Η κυβέρνηση και ειδικά ο πρωθυπουργός βλέπουν τη δημοκρατία με πολύ απλούς όρους. Θεωρούν ότι οι διαδοχικές εκλογικές νίκες τους δίνουν το δικαίωμα να υλοποιούν το πρόγραμμά τους χωρίς να υπολογίζουν μειοψηφίες. Δέκα χρόνια πολιτικών και οικονομικών επιτυχιών έχουν ενισχύσει αυτή την πεποίθηση. Δεν είναι όλα τα κομματικά στελέχη σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση. Η δήλωση του προέδρου Γκιουλ ότι «η δημοκρατία δεν είναι μόνο εκλογές» έχει μεγάλη σημασία. Υποδεικνύει ότι ενδεχομένως οι διαδηλώσεις γεννούν προβληματισμούς στην Αγκυρα. Αυτό θα ήταν το καλύτερο για την Τουρκία. Οσο εντυπωσιακές και συγκινητικές κι αν είναι οι διαδηλώσεις, εκφράζουν μια μειοψηφία. Τους μορφωμένους νέους των πόλεων. Είναι οργισμένοι, διατυπώνουν με παρρησία τη γνώμη τους αλλά δεν έχουν πολιτική ισχύ. Θα ήταν πολύ πρώιμο να ισχυριστεί κανείς ότι αυτό το κύμα διαμαρτυριών θα φέρει το τέλος του Ερντογάν ως ηγέτη. *Ο κ. Εrik Jan Zurcher είναι καθηγητής τουρκικών σπουδών στο πανεπιστήμιο του Leiden. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ