«Συλλάβετε το τηλεοπτικό σήμα»

«Το Διαδίκτυο είναι όπως το νερό. Αν σου ζητήσει κάποιος ένα ποτήρι, δεν θα του το δώσεις;» Αυτό είχε πει κάποτε σε συνέντευξή του ο τότε πρόεδρος του AWMN (Athens Wireless Metropolitan Network) και η μεταφορά που χρησιμοποιήσε ταιριάζει γάντι στην κυβερνητική ματαιοδοξία να διακόψει τη μετάδοση της ΕΡΤ. Όπως το νερό, το σήμα του προγράμματος τους γλύστρισε από τα χέρια και διαδόθηκε σαν επιδημία στα sites. Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωδε η EBU (European Broadcasting Union) στους δημοσιογράφους της ΕΡΤ, η οποία αποτελεί έναν από τους βασικούς φορείς αναμετάδοσης, έφτασαν το ένα εκατομμύριο τηλεθεατές. Ο αριθμός είναι εντυπωσιακός, ακόμη και για τηλεόραση, αν αναλογιστεί κανείς ότι η μετάδοση γίνεται μέσω Διαδικτύου. Μπορεί, λοιπόν, να υποστηριχθεί ότι υπήρξε αφέλεια και κακός σχεδιασμός στο κλείσιμο της ΕΡΤ; Πιθανώς. Δεν συνυπολόγισαν – είτε λόγω άγνοιας, είτε λόγω απαξίωσης – δύο βασικούς παράγοντες: πρώτον τις τεχνολογικές δυνατότητες που παρέχονται σήμερα και οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα σε πολίτες, ερασιτέχνες, να στήνουν τα δικά τους μέσα ενημέρωσης και με ελάχιστο κόστος και μπόλικο μεράκι να δημιουργούν εκπληκτικά αποτελέσματα. Αν εξέταζαν από την αρχή αυτό το δεδομένο, πιθανότατα θα ένιωθαν δέος μπροστά σε όσα, υποθετικά, θα μπορούσαν να κάνουν οι εργαζόμενοι της ΕΡΤ, χωρίς κρατικό πομπό. Γιατί, όπως διαπιστώθηκε εκ των υστέρων, πομποί αναμετάδοσης του σήματος της ΕΡΤ, έγιναν, απλώς, οι πολλοί. Άλλωστε, ένα από τα σύμβολα των Κινημάτων του Διαδικτύου είναι η μάσκα του Γκάι Φοκς, η οποία έγινε παγκοσμίως γνωστή από την ταινία των αδερφών Γουατσόφσκι, «V for Vendetta» και έχει γίνει όχι μόνο το πρόσωπο των Anonymous, αλλά και προσωπείο απλών ανθρώπων σχεδόν σε όλες τις διαδηλώσεις του πλανήτη. Το νόημα, λοιπόν, αυτού του συμβόλου μετουσιώθηκε στην αναμετάδοση του σήματος της ΕΡΤ: όταν έκλεισε η ηλεκτροδότηση των πομπών, απλώς, αντικαταστάθηκαν και εμπλουτίστηκαν από εκείνους που επιθυμούσαν να αναμεταδώσουν το σήμα. Το δεύτερο που δεν συνυπολογίστηκε στον όποιο σχεδιασμό ήταν η δομή της νέας δημόσιας σφαίρας και οι συνθήκες διεξαγωγής του δημόσιου διαλόγου. Αυτό αποτελεί μεγάλο και βαρύ πλήγμα για όσους φέρουν την ευθύνη της επικοινωνιακής στρατηγικής της κυβέρνησης. Κυρίως, αν λάβουμε ως δεδομένο ότι εννοεί όσα ανέφερε ο πρωθυπουργός στην πολύ κρίσιμη για το μέλλον της χώρας δήλωσή του, το βράδυ της Παρασκευής και εκφράζει την επιθυμία του «να προχωρήσει απρόσκοπτα η συνεργασία μεταξύ μας (σ.σ. κυβερνητικοί εταίροι), να συνεχιστεί η θετική πορεία της οικονομίας και να αποφευχθούν περιπέτειες για το λαό μας». Αν πράγματι, αποτελεί βασική επιδίωξη η αποφυγή περιπετειών για τη χώρα και η συνέχιση της θετικής πορείας της οικονομίας, πώς πάρθηκε η απόφαση για αυτό το σκηνικό πόλωσης και διχασμού που παρακολουθούμε, το οποίο έφτασε ακόμη και μέσα στην συγκυβέρνηση; Δεν εξετάστηκε η πιθανότητα αρνητικής δημοσιότητας; Άραγε, πώς κρίνεται εκ των υστέρων το γεγονός ότι λίγο μετά τα διεθνή δημοσιεύματα περί ελληνικού «success story» και εκείνα που εκθείαζαν τον κ. Σαμαρά ως αναμορφωτή της Ελλάδας, τα πρωτοσέλιδα των ξένων μέσων ενημέρωσης γέμισαν με το μαύρο της ΕΡΤ και μάλιστα σε πολλαπλάσιο βαθμό; Είναι προφανές ότι έγινε παρωχημένη ανάγνωση του πλαισίου μέσα στο οποίο διεξάγεται ο δημόσιος διάλογος. Και η παρελθούσα αντίληψη στην οποία γίνεται αναφορά έχει να κάνει με την αντίσταση απέναντι στο νέο επικοινωνιακό περιβάλλον, το οποίο διευρύνει το διάλογο, με τις όποιες επιπτώσεις στα κέντρα εξουσίας. Τρία χρόνια μετά από την Αραβική Άνοιξη αλλά και από μία πληθώρα γεγονότων σχετιζόμενα με τη σημασία των social media, δεν μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή η αλλαγή Παραδείγματος (κατά Κουν) που συντελείται. Πολλές αναλύσεις, από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 ακόμη, επανακαθόρισαν τη δημόσια σφαίρα ενσωματώνοντας το Ίντερνετ σε αυτή και επιστρέφοντας στην αρχική ερμηνεία της από το Γερμανό φιλόσοφο, Γιούργκεν Χάμπερμας. Στο εγκυκλοπαιδικό άρθρο του “Η δημόσια σφαίρα” (1964) περιγράφει την έννοια ως «ο χώρος της κοινωνικής μας ζωής στον οποίο μπορεί να προσεγγιστεί αυτό που ονομάζεται κοινή γνώμη». Κατά τον Χάμπερμας, «στη δημόσια σφαίρα οι πολίτες «συζητούν χωρίς περιορισμούς, με εγγυημένη την ελευθερία τους να συναθροίζονται, να συσκέπτονται, να εκφράζουν και να δημοσιεύουν την άποψή τους για θέματα γενικού ενδιαφέροντος». Δεύτερο λάθος, λοιπόν: κοινή γνώμη δεν είναι μόνο οι δημοσκοπήσεις. Οι πολίτες ή τουλάχιστον, ομάδες πολιτών δεν συμμετέχουν στα κοινά μόνο διά της ψήφου. Αν συνέβαινε αυτό, μάλλον δεν θα υπήρχε κανείς την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές στην Αγία Παρασκευή. Η Ζήση Παπαχαρίση, καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου του Ιλινόι, στο πόνημά της «Το Διαδίκτυο ως η Νέα Δημόσια Σφαίρα» (2002), στοιχειοθετεί ότι στο Ίντερνετ «οι νέες τεχνολογίες παρέχουν πληροφορίες και εργαλεία, τα οποία μπορούν να εκτείνουν το ρόλο του κοινού στη δημόσια και την πολιτική αρένα». Όπως παρακολουθούν, όσοι συμμετέχουν στη simulacra (κατά Μποντριγιάρ) του Διαδικτύου, το ίδιο το κοινό αυτήν τη στιγμή αναμεταδίδει το πρόγραμμα των εργαζομένων της ΕΡΤ ή συμμετέχει στη διάδοσή του. Και σε αυτό το νέο επικοινωνιακό μοντέλο που βρίσκεται υπό διαμόρφωση, όπου πομποί και δέκτες έχουν ενοποιηθεί και αποτελούν το ίδιο πεδίο αναφοράς, δεκάδες μέσα ενημέρωσης, εκδοτικά συγκροτήματα ή ιστοσελίδες ενός ατόμου, δίνουν αέρα στο εν λόγω τηλεοπτικό σήμα. Καταλήγοντας, λοιπόν, γεννάται εύλογα το ερώτημα, τελικά, τι από όλα αυτά προβλέφθηκε από το επικοινωνιακό επιτελείο του πρωθυπουργού; Και αν υπήρξε μία υποψία, έστω, του τι πρόκειται να ακολουθήσει, ποια ήταν τα αίτια που την έκαναν να σβήσει, όπώς το σήμα της ΕΡΤ;