Ανισότητα ευκαιριών
RAVI KANBUT*, JOSEPH STIGLITZ**
Πριν από έξι δεκαετίες, ο Νίκολας Κάλντορ παρουσίασε μια σειρά κριτηρίων για την οικονομική ανάπτυξη και την κατανομή πλούτου στις ώριμες αγορές του βιομηχανοποιημένου κόσμου.
Βασική προδιαγραφή ήταν, πρωτίστως, η σταθερότητα του ποσοστού του κεφαλαίου σε συνάρτηση με τη δημιουργία πλούτου, έτσι όπως ενσωματώνονται αυτά τα δύο στο εθνικό εισόδημα. Παράλληλα, ο Σάιμον Κούζνετ παρουσίασε τα δικά του κριτήρια για τον βιομηχανοποιημένο κόσμο, υποστηρίζοντας ότι η ανισότητα στα προσωπικά εισοδήματα μπορεί να εντείνεται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης και να μειώνεται όσο ωριμάζει μια οικονομία. Ωστόσο, τα κριτήρια για την ανάπτυξη του Κάλντορ και η καμπύλη κατανομής του Κούζνετ δεν ισχύουν πλέον στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Το ποσοστό του κεφαλαίου έχει αυξηθεί.
Βασική προδιαγραφή ήταν, πρωτίστως, η σταθερότητα του ποσοστού του κεφαλαίου σε συνάρτηση με τη δημιουργία πλούτου, έτσι όπως ενσωματώνονται αυτά τα δύο στο εθνικό εισόδημα. Παράλληλα, ο Σάιμον Κούζνετ παρουσίασε τα δικά του κριτήρια για τον βιομηχανοποιημένο κόσμο, υποστηρίζοντας ότι η ανισότητα στα προσωπικά εισοδήματα μπορεί να εντείνεται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης και να μειώνεται όσο ωριμάζει μια οικονομία. Ωστόσο, τα κριτήρια για την ανάπτυξη του Κάλντορ και η καμπύλη κατανομής του Κούζνετ δεν ισχύουν πλέον στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Το ποσοστό του κεφαλαίου έχει αυξηθεί.
Παράλληλα έχει αυξηθεί, όμως, και η ανισότητα στα προσωπικά εισοδήματα και στην κατανομή του πλούτου.
Οι θεωρίες αυτές δεν αντανακλούν τον υφιστάμενο οικονομικό κόσμο, καθώς τα εισοδήματα από το κεφάλαιο, δηλαδή τις επενδύσεις, κατανέμονται αρκετά πιο άνισα συγκριτικά με τα εισοδήματα από την εργασία.
Αναλυτικότερα, η ανισότητα που υπάρχει στην ιδιοκτησία του κεφαλαίου μεταφράζεται σε ανισότητα των εισοδημάτων από τις επενδύσεις. Και αυτή η ανισότητα έχει διευρυνθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια. Την ίδια ώρα, η ανισότητα των εισοδημάτων από την εργασία είναι αρκετά μικρότερη, όπως προκύπτει από συγκριτικές έρευνες. Η διαφορά αυτή γίνεται πιο αντιληπτή εάν αναλογιστεί κανείς πως οι ιδιοκτήτες κεφαλαίου αποταμιεύουν όταν οι εργαζόμενοι δεν αποταμιεύουν καθόλου. Αλλά ακόμη και αυτές οι πιο σύγχρονες υποθέσεις δεν παρέχουν μια ικανοποιητική εξήγηση για την εντεινόμενη ανισότητα, που επικρατεί σήμερα.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που συμβαίνει κάτι τέτοιο, όπως είναι η επέκταση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στον πλούτο, που έχει επιτευχθεί μέσα από τον κύκλο της ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι συντάξεις. Μαζί με αυτήν την επέκταση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας έχει αναπτυχθεί η ανισότητα των αποδόσεων σε μια όλο και διευρυνόμενη ανισότητα στην κατανομή του ανθρώπινου κεφαλαίου. Προκειμένου να υπάρξει μια ολοκληρωμένη ανάλυση αυτής της ανισότητας, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη παράγοντες που εξηγούν την ανισότητα στο ανθρώπινο κεφάλαιο.
Για παράδειγμα, η ανισότητα που επικρατεί στην εξέλιξη ενός ατόμου σε σχέση με τους υπόλοιπους σε ένα κοινωνικό σύνολο από τα παιδικά του χρόνια, και οι επενδύσεις των γονέων του. Ενας ακόμη παράγοντας που θα μπορούσε να ληφθεί υπόψη είναι οι άνισες επενδύσεις στην εκπαίδευση που πραγματοποιούν οι γονείς και προσφέρει η κοινωνία. Ανισες αποδόσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο αποδίδονται, επίσης, στις διακρίσεις που γίνονται, ακόμη και σήμερα, και στην αξιοποίηση των διασυνδέσεων, που έχουν καλλιεργήσει οι γονείς στην αγορά εργασίας. Σε κάθε βήμα, η ανισότητα στους πόρους που διαθέτουν οι γονείς μεταφράζεται σε ανισότητα των επιτευγμάτων των παιδιών. Καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι μια ουσιαστική πτυχή της ανισότητας αυτής στο ανθρώπινο κεφάλαιο δεν έγκειται σε μια ανισότητα «αποτελέσματος», αλλά σε μια ανισότητα ευκαιριών. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, η ανισότητα στο εισόδημα των γονέων δεν παίζει ηθικό ρόλο, εφόσον όλες οι προοπτικές είναι ίσες για όλα τα παιδιά. Στόχος θα πρέπει να είναι η ισότητα στις ευκαιρίες και όχι η ισότητα στα εισοδήματα. Ωστόσο, η ανισότητα στα εισοδήματα των γονέων αποκτά σημασία όταν οδηγεί σε ανισότητα για τις προοπτικές των παιδιών, με αποτέλεσμα να εξαλείφεται κάθε διαχωρισμός ανάμεσα στις ευκαιρίες και στα εισοδήματα. Υπ’ αυτήν την έννοια, η προοδευτική φορολόγηση ανάλογα με την οικονομική επιφάνεια του καθενός, ώστε να αποκατασταθεί η ανισότητα μεταξύ εισοδημάτων από επενδύσεις σε σχέση με τα εισοδήματα από εργασία, είναι μια συζήτηση που έχει αναπτυχθεί τελευταία.
Προκειμένου, ωστόσο, να υπάρχει μια ολοκληρωμένη ανάλυση της σύγχρονης οικονομίας, θα πρέπει, πρώτον, να απομακρυνθεί κανείς από τις θεωρίες για την ανταγωνιστικότητα της παραγωγής. Δεύτερον, θα πρέπει να μελετηθεί σε βάθος η διασύνδεση ανάμεσα στο φυσικό και στο επενδυτικό εισόδημα. Τέλος, είναι απαραίτητο να εξετασθεί η μεταφορά της ανισότητας από τη μια γενιά στην άλλη.
* Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ και ερευνητής στο CEPR.
** Νομπελίστας, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα voxEU.org
** Νομπελίστας, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα voxEU.org
No comments:
Post a Comment