Ο Έλληνας που άνοιξε τον δρόμο προς τον ΄Αρη

Ο Σταμάτης Κριμιζής είναι πρωτεργάτης των αποστολών στον Άρη. Έχει εξερευνήσει όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Για την προσφορά του η Παγκόσμια Αστρονομική Ένωση έδωσε το όνομά του σε έναν αστεροειδή.

Η εξερεύνηση του Άρη δεν ήταν στόχος ζωής. Προέκυψε όταν ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής. Ο δρόμος τον έβγαλε στον πατέρα της επιστήμης του διαστήματος, τον Τζέιμς Βαν Άλλεν. Με τον πρώτο αμερικανικό δορυφόρο ανακάλυψε ζώνες ακτινοβολίας γύρω από τη γη, που έκτοτε πήραν και το όνομά του, τις ζώνες Βαν Άλλεν, όπως μαθαίνουν σήμερα τα παιδιά του γυμνασίου στο μάθημα τη Φυσικής.

«Νόμιζαν ότι υπήρχαν Αριανοί»

Oι καθ. Βαν Άλεν και Κριμιζής το 1965

«Μια ωραία πρωία» θυμάται σήμερα ο Κριμιζής, «με καλεί στο γραφείο του και μου λέει, θα ήθελες να κατασκευάσεις ένα όργανο για την πρώτη αποστολή στον Άρη; Και του είπα, τι είδους όργανο; Ένα που να διακρίνει τα πρωτόνια από τα ηλεκτρόνια, μου απαντά. Δεν είμαι σίγουρος ότι ξέρω να το κάνω, του λέω. Εντάξει, μου λέει, θα μάθεις. Και έτσι έγινα συνερευνητής του Βαν ΄Αλεν για την πρώτη παγκόσμια αποστολή στο διάστημα και στον ερυθρό πλανήτη. Με αυτόν τον τρόπο δεν επέλεξα να πάω εγώ στον Άρη. Έτυχε να βρίσκομαι στο σωστό τόπο, κοντά στον σωστό άνθρωπο, στη σωστή στιγμή».

Ο αντικειμενικός σκοπός της πρώτης διαστημικής αποστολής το 1965 ήταν να διερευνηθεί ο Άρης από κοντά. Έχει ατμόσφαιρα; Έχει μαγνητικό πεδίο. Έχει ζώνες ακτινοβολίες; Πάνω στο διαστημόπλοιο Mariner 4 τοποθετήθηκαν όργανα της ερευνητικής ομάδας υπό τον Ban Allen, τον Κριμιζή κι άλλους επιστήμονες, για πειράματα. Μέχρι τότε όλοι νόμιζαν ότι ο Άρης όχι μόνο είχε ατμόσφαιρα, αλλά και Αριανούς, νοήμονα όντα. «Σε αυτό το κλίμα έγινε τότε η αποστολή που απομυθοποίησε τον Άρη. Στις πρώτες φωτογραφίες ο Άρης εμφανίστηκε σαν ένας απηρχαιωμένος πλανήτης, όπως το φεγγάρι, με επιφάνεια χωρίς κανάλια, τις λεγόμενες ραβδώσεις».

«΄Ηταν όνειρο θερινής νυκτός, αλλά έγινε»

Κριμιζής: «Τότε ο κόσμος νόμιζε ότι υπάρχουν Αριανοί»

Από προχθές γνωρίζουμε ότι ο κόκκινος πλανήτης έχει και νερό στην επιφάνειά του σε θερμοκρασίες πολύ κάτω του μηδενός. Είναι το επιστέγασμα προσπαθειών που ξεκίνησαν και από έναν Έλληνα επιστήμονα, τον Σταμάτη Κριμιζή, και που συνεχίστηκαν με συνολικά 15 διαστημικές αποστολές. Με την ανακάλυψη που έκανε το γύρω του κόσμου η NASA συμπληρώνει 50 χρόνια εξερεύνησης του συγκεκριμένου πλανήτη. Πως νοιώθει σήμερα ο Κριμιζής ως διακεκριμένος αστροφυσικός και σύμβουλος της NASA, με συμμετοχή σε πολλά διαστημικά προγράμματα σε άλλους πλανήτες; Περίμενε αυτές τις ανακαλύψεις;

«Ξέρετε, όταν αρχίζεις αυτού του είδους τα προγράμματα, είσαι πολύ αισιόδοξος», μας λέει. Όταν εγώ άρχισα αυτό το διαστημικό πρόγραμμα, ήμασταν στην αρχή της διαστημικής εποχής. Ήμασταν σίγουροι ότι θα ανακαλύπταμε πάρα πολλά πράγματα. Και έγινε αυτό επανειλημμένα, αλλά δεν μπορούσαμε να σκεφτούμε τις διαστάσεις που θα ελάμβαναν οι ανακαλύψεις με τα διάφορα όργανα που προετοιμάζαμε. Μη ξεχνάμε ότι τότε εξερευνούσαμε 8 πλανήτες ή μάλλον 9 πλανήτες, γιατί ο Πλούτωνας θεωρείται μικροπλανήτης σήμερα. Και για να επισκεφθεί κανείς κάθε πλανήτη είναι τρομερά πολύπλοκο και οι αποστολές δεν επρόκειτο να γίνουν πολύ γρήγορα. Εγώ, ως μεταπτυχιακός φοιτητής, να σκεφτώ ότι θα λάβω μέρος σε προγράμματα, τα οποία θα έφερναν τα πειράματά μου σε όλους τους πλανήτες του ηλιακού συστήματος, θα ήταν παράλογο, κάτι που μόνο σε όνειρα βλέπει κανείς, όνειρα θερινής νυκτός. Δεν θα ήταν λογικό. Αλλά έτυχε να βρεθώ στο σωστό τόπο».

37 χρόνια στο διάστημα το Voyager

Κριμιζής: «Κάθε ευρώ στη διαστημική έρευνα αποφέρει 8 ευρώ στην παγκόσμια οικονομία»

Η εξερεύνηση του διαστήματος δεν σταμάτησε στον Άρη για τον Σταμάτη Κριμιζή. Ακολούθησε η αποστολή στην Αφροδίτη το 1967 πάλι με την καθηγητή Βαλ Άλεν. Και μετά το πανεπιστήμιο της Άιβα κλήθηκε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο Τζον Χόπκινς της Βαλτιμόρης. Ανάμεσα σε πολλά ερευνητικά προγράμματα που συμμετείχε είναι κι αυτό του Voyager 1 και 2. Τα διαστημόπλοια εκτοξεύτηκαν το 1977 στο διάστημα. «Το ένα το κατευθύναμε στο Δία και στον Κρόνο και το δεύτερο στο Δία, στον Κρόνο, στον Ουρανό και στον Ποσειδώνα», μας λέει ο Έλληνας αστροφυσικός.

«Στη συνέχεια κατευθύναμε τα Voyager σε μια τροχιά που κάποτε θα τα έβγαζε στα σύνορα του ηλιακού μας συστήματος. Τότε κανείς δεν ήξερε ούτε τα σύνορα του ηλιακού μας συστήματος, ούτε πόσα χρόνια θα πάρει, ούτε που θα βρεθούν, ούτε τι θα δούμε. Και τελικώς βγήκαμε από τα σύνορα του ηλιακού μας συστήματος το 2012, τον Αύγουστο, σε μια απόσταση 18,2 δισ. χιλιομέτρων από τη γη. Σήμερα, το Voyager βρίσκεται περίπου 20 δις χλμ από τη γη. Για να φανταστείτε την απόσταση, το σήμα από το Voyager ταξιδεύει με την ταχύτητα του φωτός και χρειάζεται 18,5 ώρες για να φτάσει στη γη. Ξέρετε, το φως από τον ήλιο θέλει επτάμισι λεπτά για να φτάσει στη γη. Δηλαδή, το Voyager είναι σήμερα 131 φορές πιο μακριά από τη γη από ότι είναι ο ήλιος!».

«Χρωστάμε την καθημερινή τεχνολογία»

Το διάστημα είναι ο κόσμος του Σταμάτη Κριμιζή

Απίστευτοι αριθμοί που είναι αδύνατο να συλλάβει ανθρώπου νους. Αποκαλύπτεται το μεγαλείο του διαστήματος, αλλά και το μεγαλείο της αστείρευτης επιστημονικής έρευνας του Έλληνα επιστήμονα για να χαρτογράψει το Διάστημα. Αλλά τι επιδιώκει; Σε τι μας χρειάζεται μια τόσο δαπανηρή έρευνα;

«Ξέρετε από πού προέρχεται το κινητό σας;», με ρωτάει. «Τα τσιπάκια κι ο ραδιοπομπός του κινητού σας; Από το Voyager. Ξέρετε τι παραγωγή έχει γίνει στην ιατρική, στις μεταφορές, στους υπολογιστές; Ολόκληρη η τεχνολογία στην οποία βασίζεται η καθημερινή μας ζωή σήμερα άρχισε με τα προγράμματα της δεκαετίας του ΄60 και ΄70, τα oποία χρηματοδοτήθηκαν για να προωθηθεί η διαστημική τεχνολογία. Έχουν γίνει μελέτες που απέδειξαν ότι για κάθε ευρώ που ξοδεύεται για διαστημική τεχνολογία φέρνει μια οικονομική δραστηριότητα γύρω στα 8 ευρώ στην παγκόσμια οικονομία. Είναι μια κλασσική ερώτηση, γιατί χρειάζεται η βασική έρευνα».

Ειρήνη Αναστασοπούλου