ΤΟ «ΑΓΝΩΣΤΟ» ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΤΟΥ 1984

Οταν ο Γκορμπατσόφ γοήτευσε την Θάτσερ

Την καλή «χημεία» που είχαν αναπτύξει στις πολιτικές τους επαφές Μάργκαρετ Θάτσερ και Μιχαήλ Γκορματσόφ προτού ακόμη ο δεύτερος αναλάβει τα ηνία του Κρεμλίνου, επιβαιώνουν τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της βρετανικής διπλωματίας για το 1984.Σε ρόλο ενδιάμεσου ή και αγγελιοφόρου προς τον Ρόναλντ Ρήγκαν, η Σιδηρά Κυρία χαρακτηρίζει τον μελλοντικό εμπνευστή της περεστρόικα «αφοσιωμένο» μεν στο σοβιετικό σύστημα πλην όμως πρόθυμο να ακούσει και να συνεργαστεί. Δηλώνει δε εντυπωσιασμένη από την προσωπικότητα της (εκλιπούσης) συζύγου του Ραϊσα και ιδιαίτερα από τις γνώσεις της στην κλασική και αγγλική λογοτεχνία.

Βρισκόμαστε στο 1984 και ο Γκορμπατσόφ είναι ο κύριος υποψήφιος για τη διαδοχή του γηραιού Κονσταντίν Τσερνιένκο. Ωστόσο είναι ακόμη ελάχιστα γνωστός στο εξωτερικό όταν επισκέπτεται το Λονδίνο, πραγματοποιώντας το πρώτο σημαντικό ταξίδι του στην Ευρώπη.

Ο Γκορμπατσόφ είχε προσκληθεί από τη βρετανίδα πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ και η επίσκεψή του το 1984 βοήθησε να αλλάξει η πορεία του Ψυχρού Πολέμου, καθώς έπεισε τη «Σιδηρά Κυρία» και το σύμμαχό της, τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρήγκαν, πως σύντομα μπορεί να αναλάμβανε επικεφαλής της Σοβιετικής Ένωσης ένας άνθρωπος με τον οποίο η Δύση θα μπορούσε να συναλλαγεί.

«Είναι ένας άνθρωπος με τον οποίο μπορεί κανείς να κάνει δουλειές. Μάλλον μου άρεσε», ανέφερε η Θάτσερ στον Ρήγκαν σ' ένα σημείωμα με την ένδειξη «εμπιστευτικό» έπειτα από ώρες συζήτησης με τον Γκορμπατσόφ για την κούρσα των εξοπλισμών κατά τον Ψυχρό Πόλεμο.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι τελείως αφοσιωμένος στο σοβιετικό σύστημα, αλλά είναι επίσης έτοιμος να ακούσει και να έχει έναν αυθεντικό διάλογο και να σχηματίσει άποψη ο ίδιος», είπε η Θάτσερ στον Ρήγκαν.

Μερικές ημέρες μετά τη συνάντηση, η Θάτσερ μετέβη στο Καμπ Ντέιβιντ για να πείσει τον Ρήγκαν ότι ο Γκορμπατσόφ θα είναι διαφορετικός απ' ό,τι ήταν ηγέτες του Κρεμλίνου όπως ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, ο Γιούρι Αντρόποφ ή ο Τσερνιένκο, ο οποίος ήταν τόσο άρρωστος ώστε συχνά έχανε συνεδριάσεις του Πολιτικού Γραφείου.

Οι φάκελοι του 1984 δείχνουν την Θάτσερ να χειρίζεται τις διαπραγματεύσεις με την Κίνα για την επιστροφή του Χονγκ Κονγκ, μια απεργία των ανθρακωρύχων στη Βρετανία και την υψηλή πολιτική της βολιδοσκόπησης του πιθανού επόμενου ηγέτη του ισχυρότερου αντιπάλου της Δύσης.

Σε αντίθεση με τη στασιμότητα της μπρεζνιεφικής περιόδου, ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος ήταν τότε μόλις 53 ετών, και η κομψή σύζυγός του Ραΐσα έπεισαν την Θάτσερ πως, αν γινόταν ηγέτης της ΕΣΣΔ, θα μπορούσε να προσφέρει στη Δύση ένα άνοιγμα έπειτα από χρόνια αδιεξόδου.

Στην έπαυλη του 16ου αιώνα που αποτελεί την εξοχική κατοικία των βρετανών ηγετών και είναι γνωστή ως Τσέκερς, η Θάτσερ μίλησε με τον Γκορμπατσόφ επί ώρες για τους περιορισμούς στη μετανάστευση των εβραίων, την τύχη διαφωνούντων όπως ο φυσικός Αντρέι Ζαχάροφ και τα πλεονεκτήματα του καπιταλισμού και του κομμουνισμού.

Η Θάτσερ είπε πως βρετανοί συνδικαλιστές ηγέτες όπως ο Άρθουρ Σκάρτζιλ δυσφημούν τον κομμουνισμό, καθώς δεν διεξάγουν εκλογές και εκφοβίζουν τους ανθρακωρύχους για να απεργήσουν. Υπαινίχθηκε επίσης πως υπάρχει ενδεχομένως σοβιετική οικονομική βοήθεια προς τα συνδικάτα, σύμφωνα με σημειώσεις που κρατούσαν κατά τη συνάντηση οι σύμβουλοί της.

Ο Γκορμπατσόφ είπε πως η Θάτσερ δεν πρέπει να κατηγορεί κανέναν άλλο παρά τη Βρετανία για τα προβλήματά της και πως η Σοβιετική Ένωση δεν είχε μεταβιβάσει κεφάλαια στο Εθνικό Συνδικάτο Ανθρακωρύχων, προσθέτοντας, «καθ' όσα γνωρίζω», στην απάντησή του αφού έριξε μια «λοξή ματιά», όπως σημειώνουν οι βρετανοί αξιωματούχοι, στο σύμβουλό του.

Δεν είναι σαφές αν η Θάτσερ είπε το ανέκδοτο που της είχε προτείνει ένας από τους συμβούλους της από μια από τις επιστολές του Καρλ Μαρξ προς τον Φρίντριχ Ένγκελς, ο οποίος θυμόταν πως η μητέρα του, τού είχε πει κάποτε: «Μακάρι ο Καρλ να είχε κάνει Κεφάλαιο ... αντί να γράψει απλώς γι' αυτό».

Μετά το γεύμα που ολοκληρώθηκε με μια πρόποση για την καλή ατμόσφαιρα της συνάντησης, Γκορμπατσόφ και Θάτσερ έδωσαν μια πολύ πιο ιδιωτική μάχη - συνοδεία καφέ στο καθιστικό - σχετικά με την κούρσα των εξοπλισμών ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Για πάνω από τρεις ώρες, ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος σε κάποια στιγμή έδειξε στην Θάτσερ ένα ολοσέλιδο γράφημα των «Νιού Γιόρκ Τάιμς» που εικόνιζε τη δύναμη πυρός των πυρηνικών οπλοστασίων των υπερδυνάμεων, εξέθεσε στην ιδιαίτερα μαχητική πρωθυπουργό τη φρίκη ενός πυρηνικού χειμώνα.

Επικαλούμενος μια δυσνόητη ρωσική παροιμία, ο Γκορμπατσόφ είπε στην Θάτσερ: «Μια φορά το χρόνο, ακόμη κι ένα άδειο όπλο μπορεί να εκπυρσοκροτήσει».

Η Θάτσερ αντέταξε πως πιστεύει ότι τα πυρηνικά όπλα αποτελούν δύναμη αποτροπής και πως η Πρωτοβουλία Στρατηγικής Άμυνας του Ρήγκαν, γνωστή ως «Πόλεμος των Άστρων», ήταν μια έκφραση του «ονείρου» του για ειρήνη.

Ο Γκορμπατσόφ δήλωσε κατηγορηματικά πως, παρότι δεν είχε διεξαχθεί σύνοδος κορυφής ανάμεσα σε αμερικανό πρόεδρο και γενικό γραμματέα του ΚΚΣΕ μετά τη συνάντηση Κάρτερ - Μπρέζνιεφ το 1979, το Κρεμλίνο είχε αποφασίσει να δώσει προτεραιότητα στο «υψηλότερο ιδανικό» της ειρήνης, στις συνομιλίες που θα διεξάγονταν το 1985.

Η Θάτσερ, είχε πει στον Ρήγκαν πως εντυπωσιάστηκε από την έντονη προσωπικότητα του Γκορμπατσόφ, την προθυμία του να συζητήσει και την πιθανόν ακόμη πιο έντονη προσωπικότητα της συζύγου του.

«Η σύζυγός του απέχει πολύ από τη συνηθισμένη σοβιετική γυναίκα», έγραψε ο ιδιαίτερος γραμματέας της Θάτσερ, ο Τσαρλς Πάουελ, σε ένα σημείωμά του προς τον τότε υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζορτζ Σουλτς.

«Το διδακτορικό της στη Φιλοσοφία δεν μπορεί να κρύψει μια φιλική και ελκυστική προσωπικότητα με εντυπωσιακά ευρεία γνώση της σύγχρονης κλασικής και της αγγλικής λογοτεχνίας».

Ο Ρήγκαν και ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος έγινε ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης στις 11 Μαρτίου 1985, συναντήθηκαν για πρώτη φορά στις 19 Νοεμβρίου 1985 στη Γενεύη.

Μετά τη συζήτηση με τον Γκορμπατσόφ, η Θάτσερ μετέβη στην Κίνα για συνομιλίες σχετικά με το Χονγκ Κονγκ. Όμως οι συνεργάτες της σάστισαν όταν ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος συνέχιζε την επίσκεψή του στη Βρετανία,εμφανίσθηκε απρόσκλητος στην Ντάουνινγκ Στριτ ζητώντας να δει την περίφημη μαύρη πόρτα του αριθμού 10.

Ο μελλοντικός ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης κατάφερε να μπει στο μπροστινό χολ και έφυγε «με ευχάριστη διάθεση» πριν εμφανισθεί κάποιος από τους ιδιαιτέρους γραμματείς της Θάτσερ.

• Βάσει του βρετανικού κανόνα των 30 ετών για τον αποχαρακτηρισμό εγγράφων, περίπου 500 φάκελοι από το Γραφείο του Υπουργικού Συμβουλίου και το Γραφείο του Πρωθυπουργού θεωρήθηκαν το 1984 αρκετά ευαίσθητοι ώστε να κρατηθούν απόρρητοι για 30 χρόνια.Ευαίσθητα βρετανικά ντοκουμέντα τηρούνταν απόρρητα για μισό αιώνα βάσει κανονισμών που υιοθετήθηκαν επί πρωθυπουργίας Χάρολντ Μακμίλαν αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως το διάστημα αυτό μειώθηκε στα 30 χρόνια επί πρωθυπουργίας του Εργατικού Χάρολντ Ουίλσον.Τα τελευταία χρόνια ο κανόνας μειώθηκε στα 20 χρόνια, αν και εξαιρετικά ευαίσθητα έγγραφα μπορεί να τηρηθούν απόρρητα για μεγαλύτερο διάστημα με την άδεια του υπουργού Δικαιοσύνης.ΕΘΝΟΣ